قبل از شروع یادگیری و آموزش کاشت زعفران ابتدا باید با این گیاه و تاریخچه آن آشنا شویم. گیاه زعفران یکی از گرانبهاترین و باارزشترین ادویههای جهان محسوب میشود. این گیاه از تیره زنبقیان بوده و مرکز اصلی تولید آن را از زمان باستان تاکنون ایران میدانند. در این مقاله از کسبویار قصد داریم به بررسی گیاه زعفران، تاریخچه پیدایش و نحوه کاشت آن بپردازیم.
آنچه در این مقاله میخوانید
زعفران چیست؟
زعفران با نام علمی کروکوس ساتیوس، گیاهی است از گروه زنبقیان که ارتفاع آن بین 10 تا 30 سانتیمتر میرسد. این گیاه گرانقیمت در مقابل گرما و سرما بسیار مقاوم بوده و در مناطقی با زمستانهای ملایم و تابستانهای گرم و خشک کشت میشود. کشت زعفران در مناطق سردسیر، کیفیت آن را بالا میبرد.
از نظر لغتشناسی، زعفران واژهای عربی است که به دیگر زبانها راه پیدا کرده است. مصرف بیش از حد زعفران، باعث سقط جنین میشود. دلیل آن امر به طبع گرم این گیاه مربوط است. ازاینرو در مناطقی از ایران و افغانستان به آن زه پران یا زاپران به معنی سقط جنین میگویند. کمکم این واژه به زه پران و زرپران و بعدها به سفران و سافران تغییر یافت. به نظر میرسد واژه انگلیسی saffron برگرفته از همین عبارت باشد و از زبان فارسی مشتق شده است.
تاریخچه پیدایش زعفران
زعفران دارای قدمتی 3500 ساله است. اکثریتقریببهاتفاق بر این عقیدهاند که خاستگاه و منشأ این ادویه گرانبها ایران است. اما برخی محققین، یونان و بینالنهرین را مناطق احتمالی پیدایش این گیاه نیز میدانند. در آسیای مرکزی نیز گونه وحشی این گیاه رشد میکند. در نقاشیهای ماقبل تاریخ، رنگدانههایی از زعفران مشاهده شده است. در غارهای 50 هزارساله عراق کنونی، ترسیم تصاویر با استفاده از گیاه زعفران به اثبات رسیده است. در تمدن سومر از زعفران بهعنوان دارو و معجون جادویی بهره میبردند. سومریها عقیده داشتند که تنها مداخله الهی در کاشت زعفران، خاصیت دارویی آن را حفظ و پایدار میکند؛ بنابراین به طور فعال آن را پرورش نمیدادند.
در دوران و اعصار گوناگون، زعفران نقش مهمی داشته است. بهطورکلی رویش و پیدایش این گیاه به قرن هفتم قبل از میلاد برمیگردد. کشت زعفران در یونان و کشورهای مدیترانهای نیز قدمتی طولانی دارد. یونانیها قبل از زمان برنز به کشت زعفران مشغول بودند. ساکنین قدیم حاشیه مدیترانه، زعفران را از سواحل و کنارههای دریا جمعآوری کرده و از آن دارو و عطر تهیه میکردند.
مراحل کاشت زعفران
اصولاً قبل از شروع هر کاری میبایست در مورد آن اطلاعات کاملی داشت پرورش زععفران نیز از این قاعده مستثنی نیست. شروع کاشت زعفران مراحلی دارد که میبایست به صورت اصولی طی شود تا نتیجه دلخواه حاصل شود. در ادامه به بررسی مراحل کاشت زعفران میپردازیم:
1- زمان مناسب برای کاشت زعفران
کاشت زعفران از اواخر خردادماه و تا اواسط پاییز انجام میشود. بهطورکلی قبل از شروع بارانهای پاییزی، کشت زعفران باید انجام شده باشد. در غیر این صورت محصول مرغوب و باکیفیتی نخواهید داشت. همچنین از روشهای متفاوتی برای کاشت زعفران، استفاده میشود. دلیل این تفاوت به منطقه و موقعیت جغرافیایی محل کشت زعفران بستگی دارد.
2- خاک مناسب برای کشت زعفران
از موارد مهمی که همواره میبایست نسبت به آن توجه ویژهای داشت تهیه زمین مناسب برای کاشت زعفران است. خاک مناسب برای کشت زعفران باید کاملاً آماده پذیرش پیاز زعفران باشد. بهترین و مستعدترین خاک برای کاشت زعفران در زمینهای رسی – شنی است. علاوهبرآن، این زمین باید مقداری آهک داشته باشد تا به گیاه رطوبت کافی برسد. PH خاک بین 7 تا 5.7 برای کاشت زعفران بسیار ایدهآل است. زمین محل کشت باید عاری از هرگونه علف هرز باشد و از طرفی تا چندین سال نباید در آن زعفران کشت شده باشد.
3- تهیه زمین مناسب برای پرورش زعفران
تهیه زمین مناسب برای پرورش زعفران از اقدامات بسیار مهم شروع کار است چرا که انتخاب زمین نامناسب منجر به ضرر و زیان شما در آینده خواهد شد بنابراین پیشنهاد میشود نسبت به این مورد توجه ویژه داشته باشید. زمین مناسب برای کاشت زعفران را میتوان در فصل پاییز و زمستان شخم زد همچنین در فصل بهار و اوایل تابستان نیز میتوان این کار را انجام داد هدف از این کار پاکسازی زمین از وجود علفهای هرز و مسطح نمودن زمین است. بعد از شخم زدن زمین در اواخر تابستان جهت آماده سازی زمین اقدام به پخش کودهای مناسب برای این کار میکنند.
4- تهیه پیاز زعفران مرغوب و باکیفیت
در تهیه و خرید پیاز زعفران باید وسواس زیاد داشته باشید. بهترین زمان خرید پیاز زعفران اواخر خرداد تا اواخر شهریورماه است. بعد از تهیه پیاز زعفران، سریع آن را در زمین بکارید. زیرا اگر پیازچهها در معرض هوا قرار بگیرند، دچار آفتزدگی میشوند. جمعآوری تودهای آنها در یک مکان نیز باعث افزایش دمای آنها شده و قوه نامیه پیازچه را پایین میآورد. فاصله آوردن پیازچه تا کاشت آن را به حداقل برسانید تا محصولی باکیفیت برداشت کنید. پیاز زعفران در فصل تابستان هیچگونه فعالیتی ندارد، از طرفی دوره بیداری و فعالیت آن از اوایل آبان تا اردیبهشت است و با شروعتابستان و گرم شدن هوا برگهایش زرد شده و میخشکد و پیاز به خواب میرود پس زمینهای گرم و خشک جای مناسبی برای کشت زعفران است.
5- ضدعفونیکردن پیاز زعفران
پیاز زعفران باید فاقد قارچ و آکنه باشد. ضدعفونی پیاز زعفران با استفاده از قارچ کش کاربندازیم و کنه کش پروپارژیت انجام میشود. در مخزن 100 یا 200 لیتری به میزان دو در هزار قارچ¬کش کاربندازیم و یک و نیم در هزار کنه کش پروپارژیت را آماده میکنیم. پیاز زعفران به حجم 5 یا 10 کیلوگرم را درون یک ظرف گذاشته و به مدت 30 الی 60 ثانیه داخل مخزن فرومیبریم. پیازچهها، بعدازاین مدت آماده انتقال به خاک هستند.
6- کود مناسب برای کشت زعفران
همانطور که میدانیم هر گیاهی برای رشد نیاز به یکسری مواد مغذی دارد. زعفران نیز جزو گیاهانی است که به مواد غذایی فراوانی مانند کود برای رشد احتیاج دارد. کود پوسیده حیوانی مهمترین نوع کود در پرورش زعفران است. به طور کلی در کاشت زعفران به ازای هر هکتار زعفران نیاز به 30 الی 50 تن کود حیوانی پوسیده به همراه 200 کیلوگرم کود شیمیایی (فسفر و پتاس) است.
7- آب و هوای مناسب جهت کاشت و پرورش زعفران
همانطور که گفتیم زعفران گیاهی گرمسیر است و در مناطقی که آب و هوای معتدل و مناسبی و یا تابستانهای گرم و خشک و پاییز و زمستان نسبتاً ملایم داشته باشد، به خوبی رشد میکند و در واقع در این مناطق به راحتی میتوان پرورش زعفران را انجام داد. البته میبایست به این مورد اشاره کرد که ممکن است شرایط آب و هوایی در همه جا صادق نباشد زیرا ممکن است گیاه زعفران در مناطق سردسیر هم بتواند با محیط سازگار شود برای مثال در شهر همدان کاشت و پرورش زعفران رضایت بخش بوده است.
8- دمای مناسب برای کاشت زعفران
زعفران در مناطقی با تابستانهای خشک تا دمای 40 درجه سانتی گراد و زمستانهایی با دمای حداقل منفی 40 درجه و با تحمل یخ زدگی تا چندین بار به خوبی رشد میکند.
9- آبیاری زمین کشت زعفران
از مراحل مهم پرورش زعفران آبیاری زمین کشت میباشد بعد از کاشت پیازچههای زعفران که تا اواخر شهریور طول میکشد آبیاری زعفران انجام میشود. اصولاً بسته به موقعیت جغرافیایی هر منطقه آبیاری از اوایل مهر ماه هر سال تا اواسط آبان ماه انجام میشود. در آبیاری زعفران میبایست دقت زیادی به خرج داد چرا که در صورت آبیاری اشتباه زعفران گل نخواهد داد به همین منظور هت آبیاری ابتدا زمین کشت را به قطعات مختلفی تقسیم میکنند سپس به صورت منظم و با فاصله چند روز هر یک از قطعات را آبیاری میکنند هدف از این کار این است که گلدهی زعفران هر کدام از قطعات با یکدیگر همزمان نباشند.
انواع روش کاشت زعفران
زمین ما اکنون آماده شده، پیازچهها هم آماده انتقال به خاک شدهاند. حال برای کاشت زعفران، روشهای متفاوتی پیشرو داریم. این روشها بر اساس موقعیت مکانی و آبوهوای آن منطقه، انتخاب میشوند. در ادامه آموزش کاشت زعفران هرکدام از روشهای کاشت را به طور جداگانه بررسی میکنیم:
کشت کپهای یا چالهای
در این روش 3 تا 15 عدد پیازچه زعفران را درون چالههایی به عمق 20 تا 25 سانتیمتر میکارند. سپس با استفاده از بیل روی آنها را با خاک میپوشانند. چالههای هر ردیف 15 تا 20 سانتیمتر از هم فاصله دارند. ردیفهای مجاور در فاصله 25 تا 30 سانتیمتری از یکدیگر حفر میشوند.
در هنگام کاشت، سر پیازها باید بالا باشد و تا آبیاری پاییزه آنها را رها میکنند. قبل از اولین آبیاری، 10 تا 20 تن کود حیوانی پوسیده را در کل زمین پخش میکنند. سپس در اوایل مهر، با آبیاری کردن، خواب پیازچهها شکسته و شروع به رشد میکنند. کشت کپهای زعفران برای زمینهایی با مساحت بالا توصیه نمیشود.
کشت ردیفی
در این روش، کشت زعفران به دو صورت انجام میشود:
- کشت سنتی یا تسبیحی
در کشت سنتی، تراکم پیازچهها 3 تا 4 تن در هر هکتار است. در این روش با استفاده از بیل یا تراکتور، شیارهایی به عمق 25 تا 30 سانتیمتر در زمین ایجاد کرده و پیازچهها را بافاصله 8 تا 10 سانتیمتر از هم میکارند. در فاصله 30 تا 40 سانتیمتری از شیار اول، شیار دیگری حفر میکنند. خاک شیار دوم را روی شیار اول که پیاز زعفران در آن کاشته شده، منتقل میکنند. این روش یکی از پرکاربردترین روشهای کاشت زعفران است. از سال سوم به بعد به طور متوسط 12 الی 15 کیلوگرم زعفران برداشت میشود. - کشت نوین یا آرمانی
در فرایندهای آموزش کاشت زعفران، اغلب توصیه به استفاده از این روش میشود. روشی مقرونبهصرفه از نظر هزینه کارگری که با استفاده از دستگاه زعفرانکار انجام میشود. پیازهای زعفران به روش تسبیحی در فاصله 5 سانتیمتر از یکدیگر در زمین کاشته میشوند. هر ردیف با ردیف مجاور 20 تا 25 سانتیمتر فاصله دارد.
در کشت آرمانی تراکم پیازها 8 تا 10 تن در هکتار، در واحد سطح است. از سال سوم به بعد 20 تا 25 کیلوگرم زعفران برداشت میشود. به دلیل نزدیکی گلهای زعفران به هم چیدن آنها راحتتر است. نسبت به روش ردیفی، هزینههای محلولپاشی و کوددهی نیز بسیار کمتر است.
کشت جوی پشته
تلفیقی از روش کپهای و تسبیحی است. در این روش پیازچههای زعفران را روی پشتههایی که از قبل ایجاد کردهاند، میکارند. این روش هم اکنون منسوخ شده است.
سلام خسته نباشید قصد کاشت زعفران در خانه رو دارم اما نمیدونم از کجا شروع کنم میشه راهنمایی کنید؟ آیا امکان کشت زعفران در خانه وجود داره و این که حداقل سرمایه کاشت زعفران چقدره؟ ما تو خنمون حدود 30 متر جا داریم که میتونیم به عنوان گلخانه استفاده کنیم اما قبل نیازه که بدونم درآمد کاشت زعفران خوبه یا نه و آیا این کار صرفه اقتصادی داره یا نه؟ ممنون میشم راهنمایی بفرمایید.
سلام ممنون بابت این مقاله کاربردی. موردی که هست اینه که دوستان زیادی هستند که قصد دارن وارد این شغل بشن و پرورش زعفران رو آغاز کنن اما متاسفانه خیلی از دوستان بدون تجربه و داشتن اطلاعات کافی از مراحل کاشت زعفران و… شروع به کار میکنن اما بعد از مدتی با شکست رو به رو میشن دلیلش هم عدم مشورت با افراد متخصص هست. کاشت زعفران اگه به صورت اصولی انجام بگیره درآمد زیادی به همراه داره اما اگه تو هر یک از مراحل کپروش زعفران مشکلی باشه نتیجه کار هم جز شکست نحواهد بود پیشنهاد من به دوستان اینه که قبل از هر کاری تحقیقات لازم رو انجام بدن و با افراد متخصص تو این حوزه مشورت بگیرن بعد کار رو شروع کنن تا بهترین نتیجه رو بگیرن. ببخشید طولانی شد.