آموزش پرورش ماهی صفر تا 100 (بهترین روش ها)

در کشور پهناور ما ایران، بیش از 100 هزار حلقه چاه عمیق، قریب به 300 هزار حلقه چاه نیمه‌عمیق و بیش از 60 هزار چاه قنات و دهنه چشمه وجود دارد. این چاه‌ها و قنات‌ها ظرفیت مناسبی برای پرورش ماهی و سایر آبزیان فراهم کرده است. از سویی دیگر افزایش مصرف آبزیان با افزایش جمعیت و افزایش سرانه مصرف به دلیل تغییر فرهنگ و آگاهی مردم، باعث شده که بیشتر افراد به آموزش پرورش ماهی در مکان‌های کوچکی مانند منازل نیز روی بیاورند.

اما چگونه می‌توان ماهی را در منزل کشت و پرورش داد؟ چند روش برای پرورش و کشت ماهی وجود دارد؟ آیا پرورش دادن ماهی نسبت به بازدهی آن، به‌صرفه است؟ در ادامه مقاله قصد داریم به تاریخچه، مزایا و انواع روش‌هایی که ماهی پرورش داده می‌شود، اشاره کنیم.

تاریخچه پرورش ماهی

بیشتر مؤلفین سابقه و تاریخچه پرورش ماهی را به دو هزار سال قبل از میلاد نسبت می‌دهند. چینی‌ها اولین کسانی بودند که به کشت و پرورش ماهی اقدام نمودند. 460 سال قبل از میلاد، فان لی، دانشمند چینی مطالب ارزنده‌ای در مورد پرورش و کشت ماهی به رشته تحریر درآورده و از آن به‌عنوان شغل پرمنفعت نام برده است. یونانی‌ها و رومی‌ها ماهی را در استخر پرورش می‌دادند. این کار با هدف حفظ ذخایر ماهی در منابع طبیعی انجام می‌شد. چینی‌ها و رومی‌ها، اولین اقوامی بودند که ماهی را به طور مصنوعی تکثیر کردند.

با وجود سابقه طولانی در پرورش آبزیان و ماهیان به طور مصنوعی، تکثیر ماهی قدمت کوتاهی دارد. در سال 1764 دانشمند آلمانی به نام لودیک یاکوبی برای اولین‌بار تکثیر مصنوعی ماهی قزل‌آلا را انجام داد. وی در سال 1765، آموزش پرورش ماهی و نتایج فعالیت خود را در یک کتاب نگاشته و در اختیار عموم قرار داد.

با گسترش دانش و آموزش پرورش ماهی در جهان، علم پرورش و تکثیر ماهیان در سال 1301 در ایران نیز مورداستفاده قرار گرفت. در همین سال تاس ماهیان تکثیر داده شدند و در سال 1338 پرورش ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان آغاز شده است. هم اکنون در مناطق مختلف کشور بر اساس استعداد و قابلیت پرورش و تکثیر انواع ماهیان گرمابی و سردابی، مزرعه‌های مختلف و متنوعی از پرورش ماهی فعال هستند.

اهمیت و مزایای پرورش ماهی و آبزیان

کشت آبزیان و هرگونه ماهی به دلایل متعددی، جزء عمومی‌ترین و مؤثرترین راهکارها جهت تولید پروتئین در آینده شناخته شده است. زیرا در مقایسه با سایر حیوانات پرورشی مانند گاو، مرغ و … اهمیت و مزایای زیادی دارد. از جمله این مزایا:

• ماهی و سایر آبزیان در دسته حیوانات خونسرد قرار دارند. این موجودات برای تنظیم و ثابت نگه‌داشتن دمای بدن خود، هیچ انرژی مصرف نمی‌کنند. همچنین در اغلب گونه‌های آنها به جز معدودی در مقایسه با سایر حیوانات، استعداد رشد زیادی دارند.
• چگالی و وزن مخصوص بدن ماهیان و آبزیان، تقریباً با چگالی آب برابر بوده، در نتیجه ماهیان هنگام شنا، انرژی زیادی صرف نمی‌کنند و انرژی به‌دست‌آمده از غذاها، جهت رشد آنها مصرف می‌شود.
• ماهی نسبت به سایر حیوانات، زمین کمتری برای رشد و پرورش به خود اختصاص می‌دهد. غالباً هم در اراضی کشاورزی غیر قابل‌کشت و درجه 3 و 4 و 5 این کار انجام می‌شود. چنانچه حوضچه، آبگیر، دریاچه‌های طبیعی و مصنوعی برای پرورش ماهی مورد بهره‌برداری قرار بگیرد، هیچ‌گونه تعارضی با زمین‌های کشاورزی نخواهد داشت. به‌طورکلی هر ماهی کمتر از 2 مترمربع فضا برای رشد، پرورش و تکثیر نیاز دارد.
• گونه‌ای از ماهی ماده تیلاپیا که مهم‌ترین ماهی آب پرورشی در دنیاست، قابلیت تولید 2000 بچه‌ماهی در طول یک سال، 3 ماه دوره زادآوری دارد. ماهی سوف از ماهیان رودخانه پرورشی نیز 3 میلیون بچه‌ماهی را در طول یک سال و در مدت سه هفته دوره زادآوری تولید می‌کند. این تعداد در مقایسه با مرغ و گاو که به ترتیب در طول سال یک دوره زادآوری با 100 جوجه و یک بچه تولید می‌کنند، مقدار قابل‌توجهی است.
• ضریب تبدیل غذایی آبزیان و ماهیان پرورشی یک کیلوگرم گوشت به‌ازای 2 کیلو مصرف غذاست.
• هزینه تولید و پرورش ماهی به‌مراتب کمتر از صید از منابع آبی است.
• به همین دلیل مشاهده می‌کنیم که نه‌تنها روستانشینان بلکه بیشتر علاقه‌مندان در دوره‌های آموزش پرورش ماهی روی آورده‌اند. زیرا علاوه بر منافع تغذیه‌ای، سوددهی بالایی برای تولیدکنندگان آن دارد.

انواع روش‌های پرورش ماهی

در ادامه آموزش پرورش ماهی، متداول‌ترین روش‌های پرورش ماهی را برای شما آورده‌ایم. این روش‌ها هم در مقیاس کوچکی مانند منزل و هم در مقیاس بزرگ صنعتی قابل‌اجرا هستند:

1. قفس یا کشت در ساحل

در این روش، قفس‌هایی را درون حوضچه، دریاچه یا اقیانوس حاوی ماهی قرار می‌دهند. ماهی‌ها در یک ساختار قفس مانند به طور مصنوعی تغذیه و برداشت می‌شوند. تکنیک پرورش ماهی در قفس، با ایده‌های فراوان تکنولوژی همراه بوده به‌گونه‌ای که تحولی شگرف در کاهش انواع بیماری‌ها و نگرانی‌های زیست‌محیطی داشته است.
در ایران کشت در قفس از اواخر دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد، به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های فوق‌العاده توسعه آبزی‌پروری موردتوجه ویژه قرار گرفته است. این روش‌ها در استان‌های جنوبی مانند هرمزگان و بوشهر، جز رایج‌ترین تکنیک‌های پرورش ماهی محسوب می‌شوند. بزرگ‌ترین عیب این روش احتمال فرار ماهیان در اثر ازدحام جمعیت آنها با شل شدن قفس است.

2. سیستم آبیاری خندق یا حوضچه

در یک محیط محدود و منحصربه‌فرد، حوضچه یا خندقی برای پرورش ماهیان ایجاد می‌شود. ماهی‌ها در این محیط به طور مصنوعی غذا داده می‌شوند. این سیستم در روستاها بیشتر رواج دارد. زیرا پسماندهای ماهی‌ها به‌عنوان کود کشاورزی مصرف می‌شوند. به دلیل راکد بودن آب در محدوده محل زندگی ماهی‌ها و رشد جلبک‌ها، تغذیه این نوع ماهی‌ها از این راه تأمین می‌شود که از این نظر بسیار مقرون‌به‌صرفه خواهد بود.

3. پرورش ماهی ترکیبی

در این روش اجازه همزیستی گونه‌های متفاوتی از ماهی‌های محلی با ماهی‌های وارداتی در یک حوضچه داده می‌شود. ممکن است در یک حوضچه، شش گونه متفاوت با هم همزیستی و در نهایت لقاح داشته باشند. در تکنیک پرورش ماهی ترکیبی، گونه‌ها به‌دقت انتخاب می‌شوند تا همزیستی و رقابت برای تأمین غذا توسط ماهیان کمتر باشد.

4. پرورش ماهی به روش بازیافت یکپارچه

روشی بسیار جالب و مقرون‌به‌صرفه از نظر مصرف آب که دو محصول متفاوت گیاهی و آبزی در کنار یکدیگر استحصال می‌شود. در روش بازیافت یکپارچه، مخازن پلاستیکی بزرگی در گلخانه‌ها قرار می‌گیرند. در کنار این مخازن، بسترهای هیدروپونیکی کشت می‌شود.
به این معنی که ریشه گیاهانی مانند جعفری و ریحان بدون کاشت در خاک، در آب استقرار پیدا می‌کنند و آب موجود در مخازن پلاستیکی به این بسترها هدایت و منتقل می‌شود تا هم از آب و هم از ضایعات خوراک ماهی‌ها تغذیه شوند.

5. پرورش ماهی به روش کلاسیک

در این روش گونه‌های متفاوت ماهی‌ها که پرورش داده شده‌اند، برداشت می‌شوند. سپس به نهرها و حوضچه‌هایی منتقل و در آنجا رها می‌شوند. به این روش “جریان از طریق سیستم” نیز گفته می‌شود.